De achtergrond van een middeleeuwse macht
Wie was Floris V?
Floris V van Holland (1254–1296) was een van de bekendste en invloedrijkste graven uit de middeleeuwen in de Lage Landen. Zijn bijnaam, der keerlen god – de god van de boeren – spreekt boekdelen. In een periode waarin machtsstrijd en adellijke intriges de norm waren, koos Floris opvallend vaak de kant van de gewone man. Hij was niet alleen krijgsheer en strateeg, maar ook een bouwer van steden en een visionair bestuurder. Zijn beleid vormde de ruggengraat van het latere succes van Holland als economisch centrum.
Voorouders en vroege jaren
De afkomst van Floris V
Floris stamde uit het huis van Holland, een dynastie met wortels die teruggaan tot de Karolingers. Zijn vader, Willem II van Holland, werd in 1247 gekozen tot Rooms-Duits koning. Hij voerde diverse veldtochten tegen de West-Friezen, maar kwam in 1256 tragisch om het leven toen hij door het ijs zakte en door vijanden werd gedood. Floris was op dat moment nog maar twee jaar oud.
Een jeugd onder toezicht
Na de dood van zijn vader werd Floris formeel graaf van Holland en Zeeland, maar stond hij onder toezicht van een regentschapsraad, onder leiding van onder meer zijn oom Floris de Voogd. Zijn jeugd werd gekenmerkt door politieke instabiliteit, vijandige edelen en het zoeken naar bondgenoten. In 1266, op twaalfjarige leeftijd, werd hij officieel meerderjarig verklaard en begon hij zelf te regeren.
Een strategisch huwelijk
In zijn jeugd huwde Floris met Beatrijs van Vlaanderen, dochter van Gwijde van Dampierre. Dit huwelijk bracht hem diplomatieke zekerheid en versterkte zijn positie binnen de regio. Hoewel zij meerdere kinderen kregen, overleefde alleen zoon Jan I van Holland zijn jeugd.
Opkomst tot macht
De eerste militaire campagne
In 1272 begon Floris zijn eerste militaire expeditie tegen de West-Friezen. De campagne mislukte, maar markeerde het begin van een decennialange strijd. Floris liet zich hierdoor niet ontmoedigen. Hij begon een langetermijnstrategie waarbij hij zijn gezag vestigde via infrastructuur, privileges en allianties.
Marktrecht voor Beverwijk
Een belangrijke zet in zijn bestuurlijke carrière kwam in 1276, toen hij Beverwijk het marktrecht verleende. Hiermee gaf hij de jonge nederzetting een impuls tot economische ontwikkeling. Door dit recht kon Beverwijk een volwaardige handelsplaats worden, met een wekelijkse markt die boeren, vissers, ambachtslieden en handelaars aantrok.
Bondgenoot van de gewone man
Floris won de harten van de bevolking niet alleen met militaire daden, maar vooral door privileges te geven aan boeren, vissers en burgers. Hij versterkte de autonomie van steden, gaf rechten aan lokale besturen en beperkte de macht van ontevreden edelen. Dit leverde hem zijn beroemde bijnaam op.
Oorlog en opbouw
De strijd tegen de West-Friezen
De grootste militaire uitdaging in Floris’ leven was het onderwerpen van de West-Friezen. In 1282 lanceerde hij een succesvolle veldtocht. Hij vond het lichaam van zijn vader terug, wat voor hem persoonlijk een symbolische overwinning was. Hij liet meerdere kastelen bouwen, zoals Kasteel Radboud in Medemblik, om zijn greep op het gebied te verstevigen.
Stimuleren van de economie
Onder Floris V bloeiden handel en economie op. Hij verleende stadsrechten en bouwde handelsroutes uit. In Amsterdam stelde hij tolprivileges in, waardoor de stad uitgroeide tot een belangrijk handelscentrum. Ook Alkmaar, Haarlem en Dordrecht profiteerden van zijn beleid.
Bouwer van kastelen
Floris bouwde iconische burchten, waaronder het Muiderslot en Slot Egmond. Deze kastelen dienden niet alleen als militaire versterking, maar ook als symbolen van gezag. Ze fungeerden als administratieve centra en gaven rust en stabiliteit aan de regio.
Het tragische einde
Diplomatiek keerpunt
In de jaren 1290 verschoof Floris zijn buitenlandse alliantie van Engeland naar Frankrijk. Dit bracht hem in conflict met Engelse gezanten en Hollandse edelen die nauwe banden met Engeland hadden. Onder deze edelen bevonden zich Gijsbrecht van Amstel en Herman van Woerden.
Gevangenname en moord
Op 27 juni 1296 werd Floris onder valse voorwendselen gevangen genomen tijdens een valkenjacht. Hij werd opgesloten in het Muiderslot. Toen het volk in opstand kwam en zijn bevrijding eiste, probeerden zijn ontvoerders hem over te brengen. Tijdens deze poging werd Floris vermoord.
Nasleep en mythevorming
Zijn dood veroorzaakte veel opschudding. Floris werd een symbool van rechtvaardigheid en volksverbondenheid. Zijn graf werd een plaats van herdenking, zijn levensverhaal het onderwerp van kronieken en later ook toneelstukken en romans.
Een blijvende erfenis
Een grondlegger van Holland
Floris V legde de fundamenten voor de economische en bestuurlijke bloei van Holland. Hij was een hervormer, een visionair en een verbinder. Steden en markten die onder zijn bewind groeiden, zouden later uitgroeien tot de ruggengraat van de Nederlandse Gouden Eeuw.
Zijn rol in het collectief geheugen
Tot op de dag van vandaag wordt Floris V herinnerd als een markante figuur in de Nederlandse geschiedenis. Zijn bijnaam, zijn dood en zijn beleidskeuzes geven hem een bijna mythische status. Historici beschouwen hem als een sleutelfiguur in de transitie van feodaal naar stedelijk bestuur.
Belangrijke momenten op een rij
- 1254 – Geboren in Leiden
- 1256 – Vader overlijdt, Floris wordt graaf
- 1266 – Officieel meerderjarig verklaard
- 1272 – Eerste veldtocht tegen de West-Friezen
- 1276 – Marktrecht verleend aan Beverwijk
- 1282 – Succesvolle onderwerping van West-Friesland
- 1287 – Bouw van het Muiderslot
- 1296 – Vermoord op 27 juni
